Het Indonesische ministerie van Onderwijs, Cultuur, Onderzoek en Technologie heeft een lijst van 177 boeken gemaakt die leraren kunnen gebruiken als referentiemateriaal voor verschillende vakken. Deze lijst is opgesteld met behulp van 17 schrijvers, academici en leraren. Hierop is een opvallende titel te vinden: Aarde der mensen van Pramoedya Ananta Toer. Het boek werd geschreven in gevangenschap op het Molukse eiland Buru.
Na de machtsovername van Soeharto in 1965 zat Toer veertien jaar zonder proces opgesloten. Hij werd ervan beschuldigd banden te hebben met de communistische partij PKI, die onder de dictatuur van Soeharto verboden raakte. Al in 1973 vertelde de schrijver het verhaal aan zijn medegevangenen. Twee jaar later kreeg hij toestemming om het verhaal op te schrijven.
Verhaal
Minke is de zoon van een Javaanse regent. Vanwege zijn adellijke afkomst kan hij naar de hogereburgerschool (HBS). Daar wordt hij als ‘inlander’ door zijn klasgenoten als minderwaardig gezien. De artikelen die hij schrijft onder het Nederlands klinkende pseudoniem Max Tollenaar worden gepubliceerd in kranten en goed ontvangen. Minke ontmoet de concubine (njai) van Herman Mellema, de eigenzinnige Indonesische njai Ontosoroh. Hij wordt verliefd op hun dochter Annelies. Omdat zij is erkend door haar Nederlandse vader, is ze Indo-Europees. Dat betekent dat haar moeder wettelijk gezien geen rechten over haar heeft. Later in het boek wordt duidelijk wat de impact hiervan is. Njai Ontosoroh is tegen haar wil in ongehuwd en wordt hierdoor en door haar afkomst als minderwaardig gezien. In werkelijkheid is ze het hoofd van de familie en van het door haar succesvolle bedrijf omdat Mellema met psychische problemen kampt. Leren is volgens haar doorslaggevend om als gelijke te worden gezien.
Verbod
Met twee andere voormalige politieke gevangenen, journalisten Hasjim Rachman en Joesoef Isak, ging Pramoedya Ananta Toer door uitgeverijen afgekeurde werken van lotgenoten uitgeven. Aarde der mensen was het eerste boek en werd in 1980 uitgegeven. Jongerenorganisaties aangestuurd door de Nieuwe Orde van Soeharto bekritiseerden het boek. Deze discussies werden in de media breed uitgemeten om zogenaamde politieke onrust te laten zien. Ook kranten schreven negatief over het boek. Van journalisten die eerder positief over Aarde der mensen hadden geschreven, werden artikelen van hun hand die al af waren ineens niet meer gepubliceerd.
In 1981 werd het boek door de Indonesische procureur-generaal verboden: het zou marxistisch-leninistische denkbeelden en communisme promoten. Hoewel dit officieel de reden was, klopt het feitelijk niet: het werk gaat alleen over nationalisme. Het verbod was dan ook politiek gemotiveerd. De boeken werden in beslag genomen in boekwinkels of zelfs vrijwillig afgestaan. Maar er waren er al veel in omloop: van de 20.000 boeken werden er nog geen 1000 geconfisqueerd. Ook het vervolg van het boek, Kind van alle volken, werd verboden.
Ironisch
BBC News Indonesia schrijft dat Bonar Tigor Naipospos 9 jaar naar de gevangenis moest omdat hij Aarde der mensen in bezit had. Hij was niet de enige die dit overkwam. De voormalige gevangene noemt het opnemen van het boek in het schoolcurriculum ‘ironisch’. Pas na de val van Soeharto werd het verbod op de werken van Pramoedya Ananta Toer opgeheven.
Educate yourself is een serie artikelen en interviews over de Indische en Molukse geschiedenis. Hoewel het een langdurig gedeelde geschiedenis is, blijft deze in Nederland onderbelicht. Daarom gebruikt MDBP de veelgehoorde kreet ‘educate yourself’ om deze geschiedenis in een wekelijkse serie verder uit te diepen.
