In de zomer van 1949 bezocht een groep van vijftien Amerikaanse journalisten het door oorlog verscheurde Indonesië. De reis was zorgvuldig opgezet door de Nederlandse regering, in een laatste poging om het tij in de internationale opinie te keren. De Amerikanen moesten overtuigd raken dat Nederland niet tegen een onafhankelijkheidsbeweging vocht, maar tegen chaos, extremisme en communisme. Eén bezoek tijdens die reis sprong eruit. Op Bangka-eiland, voor de oostkust van Sumatra, troffen de journalisten twee mannen in ballingschap die de belichaming waren van de jonge republiek: Soekarno en Mohammed Hatta.
De ontmoeting vond plaats onder ongewone omstandigheden. Soekarno en Hatta waren sinds december 1948 geïnterneerd, na hun arrestatie tijdens de tweede Nederlandse militaire aanval op de Republiek. Ze waren door de Nederlanders geïsoleerd van hun achterban, hun communicatie beperkt, hun status tot die van gevangenen gereduceerd. Toch kregen ze op Bangka een kans om zich te uitspreken. De journalisten, afkomstig van invloedrijke kranten en tijdschriften als Time, The Christian Science Monitor en The New York Times, hadden de opdracht gekregen om met eigen ogen te onderzoeken wat er gaande was in Indonesië.
Aanvankelijk weigerde Soekarno om met hen te spreken. Hij wantrouwde de opzet van de reis en doorzag het propagandadoel. Maar uiteindelijk besloot hij het gesprek toch aan te gaan. Niet uit vertrouwen in de Nederlandse bedoelingen, maar omdat hij begreep dat dit zijn enige podium was. “De Amerikaanse pers had invloed, misschien meer dan diplomaten,” zei historicus Louis Zweers, die over die reis een boek schreef, daar later over. “Soekarno wist dat. Hatta ook.”
Het gesprek werd allesbehalve zachtzinnig. De Amerikaanse verslaggevers vroegen direct naar hun vermeende collaboratie met de Japanners tijdens de oorlog. Waarom hadden zij zich aangesloten bij een bezettingsmacht die in de ogen van veel Amerikanen even vijandig was als nazi-Duitsland? Soekarno antwoordde dat hij de Japanners gebruikte om een hoger doel te bereiken. Onafhankelijkheid. Het was, zo zei hij, geen keuze uit ideologische verwantschap, maar uit noodzaak. Hatta legde uit dat er simpelweg geen andere weg was. Maar de Amerikanen drongen verder aan. Wat ging er gebeuren ná de onafhankelijkheid? Kozen ze voor de Verenigde Staten, voor het Westen? Of zouden ze zich wenden tot Moskou, tot Peking?
Soekarno deed zijn best om hun zorgen te ontkrachten. Hij verwees naar de Madiun-opstand van 1948, waarin hij communistische opstandelingen hard had laten neerslaan. “Ik ben geen communist,” zei hij. “Ik ben een nationalist. De meeste Indonesiërs zijn moslim. Ze willen niets met het communisme te maken hebben.”
Louis Zweers: “Het leek de juiste boodschap, maar het wantrouwen verdween niet. De Amerikanen wisten dat de PKI, de communistische partij, nog steeds bestond. Dat haar infrastructuur grotendeels intact was. En dat de Republiek die partij niet definitief had uitgeschakeld.”
Bangka was een plek van machteloosheid. Soekarno en Hatta hadden geen regering om aan te voeren, geen wapens, geen directe toegang tot hun volk. Wat ze wel hadden, was taal. Retoriek. Een beroep op rechtvaardigheid, zelfbeschikking en gezond verstand. En opmerkelijk genoeg werkte dat. Niet onmiddellijk, niet volledig, maar de indruk die ze achterlieten, werd meegenomen naar Washington.
Wat Bangka zo symbolisch maakt, is de omkering van rollen. De Republiek was letterlijk gevangengenomen, maar de Nederlanders voelden dat ze hun grip aan het verliezen waren. De geïnterneerden werden geïnterviewd, maar wisten de regie deels terug te pakken.
Gevolgen van het interview
Het interview kreeg brede aandacht in de Amerikaanse pers. In een artikel met de titel “Newsmen Put Indonesia’s Big Three on the Grill” werd beschreven hoe Soekarno, Hatta en minister Agus Salim stevig aan de tand werden gevoeld over hun verleden en toekomstplannen. Deze publiciteit droeg bij aan een groeiend bewustzijn in de Verenigde Staten over de complexiteit van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd en zette vraagtekens bij de Nederlandse positie.
Terugkeer naar Yogyakarta
De internationale druk op Nederland nam toe, wat uiteindelijk leidde tot de terugkeer van Soekarno en Hatta naar Yogyakarta op 6 juli 1949. Deze gebeurtenis markeerde een keerpunt in de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd en leidde tot verdere onderhandelingen die uiteindelijk resulteerden in de soevereiniteitsoverdracht later dat jaar
Bangka vandaag
Tegenwoordig zijn de voormalige interneringslocaties op Bangka, zoals Pesanggrahan Menumbing, bewaard gebleven als historische sites. Bezoekers kunnen deze plekken verkennen en inzicht krijgen in een cruciale periode uit de Indonesische geschiedenis. Het eiland zelf staat bekend om zijn prachtige stranden en rijke cultuur, waardoor het zowel historisch als toeristisch van belang is.
Bekijk hier de uitzending die Andere Tijden maakte over het bezoek van de Amerikaanse journalisten.
