Ruben Terlou studeerde mandarijn in China. Hij is ook de maker van de succesvolle VPRO-series Langs de Oevers van de Yangtze, Door het Hart van China en Chinese dromen. Redacteur Maureen Welscher interviewt Terlou over zijn fascinatie voor China.
‘Als kind wilde ik al de wereld ontdekken. China fascineerde me omdat het zo totaal anders was dan andere landen. Ik wist dat er meer moest zijn dan het beeld van die eenheidsworst die we nu hadden van dit land. Al die verschillende etnische volken, de verschillende tradities. Voor mijn gevoel moest er veel meer diversiteit zijn, viel er nog van alles te ontdekken. Destijds, als negentienjarige, keek ik er met de blik van een fotograaf naar. Ik had fotoboeken over met name het oude China en wilde graag het land als fotograaf ontdekken. Bovendien was ik me ervan bewust dat het land in een enorm tempo aan het veranderen was. En dat ik snel moest zijn wilde ik nog dingen van het oude China kunnen vastleggen, voordat die verdwenen waren. Ik toog naar China in de hoop dat ik er als een gevierd fotograaf terug zou komen. Dat viel tegen. Het was af en toe behoorlijk eenzaam, ik sprak de taal toen nog niet zo goed. Dus na twee jaar kwam ik weer terug naar Nederland. Ik ging medicijnen studeren, maar China liet me niet los. Voor een wetenschappelijk onderzoek op het gebied van neurobiologie ging ik voor een paar maanden terug naar China en tijdens mijn studie heb ik het land nogmaals bezocht. Uiteindelijk kreeg ik tien jaar later de kans om als documentairemaker terug te keren.’
Hoe werd je als westerling bejegend door de Chinezen?
‘Chinezen zijn heel hartelijk en gastvrij, heel bescheiden maar ook erg nieuwsgierig. Ze vonden het leuk om met mij als blanke westerling te praten. Waarschijnlijk krijg ik meer los dan een Chinese documentairemaker die belemmerd wordt door zijn eigen opvoeding die eist dat je nooit directe vragen stelt. Daar had ik geen last van. Waarschijnlijk kwam ik af en toe lomp over, maar dan dachten die Chinezen: ach, hij is onbeleefd, maar wel lief; hij weet niet hoe het hier gaat. En dan vertelden ze me in alle openheid hun verhaal. Soms moet je gewoon heel directe vragen stellen wil je het naadje van de kous weten. Dat is mij altijd zonder problemen gelukt.’
Werd je nooit tegengewerkt door de overheid?
‘Wil je in China filmen, dan moet je daarvoor toestemming vragen en een heel plan op papier zetten. Enorm tijdrovend. Maar we hebben altijd medewerking gekregen van de overheid. Die doet niet moeilijk zolang je maar geen kritiek uit op de Communistische Partij. De eerste twee keren dat ik er was om te filmen, kregen we een begeleider van de overheid mee die ons in de gaten moest houden. Maar de laatste keer konden we filmen zonder dat er iemand over onze schouder mee keek. Waarschijnlijk omdat ze in de gaten hadden dat ik niet de bedoeling heb negatieve zaken naar buiten te brengen. Ik merk wel dat Chinezen op het moment steeds minder vrijheid krijgen van de huidige president en dat doet me pijn.’
Wat hoop je met je documentaires te bereiken?
‘Ik probeer te verbinden, begrip voor elkaar te kweken door middel van menselijke verhalen. Onbegrip leidt alleen maar tot ruzie en oorlog. We zijn allemaal mensen die dezelfde dingen belangrijk vinden. Allemaal willen we een fijne familie om ons heen, gelukkig zijn. Hoewel ik er inmiddels wel achter ben dat Chinezen heel anders denken dan westerlingen. Voor hen is het belang van het individu toch minder belangrijk dan de belangen van de hele groep. Maar ik zie ook dat in steden de jongeren daar steeds minder boodschap aan hebben en vooral aan hun eigen belang denken, opportunistisch zijn.’
Welke aflevering heeft het meeste indruk op je gemaakt?
‘De aflevering over de gevolgen van de één-kind-politiek. Ik had gesprekken met ouders die hun enige kind verloren hadden. Ze nemen het niet alleen de regering kwalijk dat ze destijds deze wet hebben ingevoerd, maar voelen zich door dezelfde regering vervolgens ook nog eens in de steek gelaten. Door het verlies van hun kind zijn ze niet alleen hun zekerheid kwijt voor hun oude dag -want kinderen zorgen voor hun ouders – maar ze voelen ook schaamte en verdriet. Schaamte dat ze nu kinderloos zijn en het moeilijk vinden om op bezoek te gaan bij familie en vrienden die wel kinderen hebben. Het is een vorm van gezichtsverlies. En natuurlijk het enorme verdriet om het verlies van hun kind, waar ze dagelijks nog onder lijden. Ze voelen zich in de steek gelaten door de regering die hen niet financieel compenseert en ook geen psychische begeleiding biedt. Dit wordt aangemerkt als kritiek op de Communistische Partij, en ik heb achteraf gehoord dat de geïnterviewde ouders de politie op bezoek hebben gehad. Ze wisten overigens dat hun deelname aan mijn documentaire consequenties zou hebben voor ze. Ze wilden tóch meewerken, omdat deze ouders het belangrijk vinden dat de Westerse wereld dit verhaal zou horen. Ze waren ook al bekend bij de politie omdat ze geregeld demonstreren over dit issue. Het verdriet van die ouders was zo immens dat het voor mij een van de meest indrukwekkende afleveringen is geweest. Heel heftig vond ik het. Vooral omdat ik zelf een dochtertje heb en dan denk je meteen: hoe moet het zijn als ik haar zou verliezen.’
Heb je China in al die tijd dat je het land volgt, zien veranderen?
‘Toen ik in 2004 voor het eerst in China kwam, was het al in hoog tempo aan het veranderen. Er wordt enorm veel gebouwd. Er heeft een enorme demografische verschuiving van het platteland naar de stad plaatsgevonden – en is nog steeds bezig. Voorlopig ben ik met andere projecten bezig, maar over een paar jaar zal ik er ongetwijfeld terugkeren om te kijken hoe het er dan uit ziet. China laat mij nooit meer los.’
Ruben Terlou (1985) is documentairemaker, fotograaf en arts.
Ruben Terlou studeerde Mandarijn in China en Geneeskunde aan de UvA. Voor, tijdens en na zijn studie was hij actief als fotograaf in met name China en Afghanistan. Hij won met zijn fotoseries diverse prijzen bij de Zilveren Camera. In 2016 won hij de Prijs voor Vernieuwende Fotojournalistiek. Dat jaar maakte hij tevens zijn televisiedebuut, met de succesvolle VPRO-serie Langs de Oevers van de Yangtze. In zes delen volgden de kijkers Terlou terwijl hij de Chinezen die hij tegenkomt op open en indringende wijze interviewde. Hiermee bood hij een bijzondere kijk in de hedendaagse Chinese maatschappij. De serie werd prompt genomineerd voor de Zilveren Nipkowschijf. Begin 2018 kwam een tweede, zevendelige documentaireserie Door het hart van China uit. Afgelopen november was bij de VPRO de vierdelige documentaireserie Chinese Dromen te zien waarin Ruben kriskras door China reist, op zoek naar de dromen van de Chinezen. Ruben werkt samen met Lebowski Publishers aan een fotoboek en een non-fictie publicatie over China.
