Gemalen nootmuskaat van een huismerk kost in de supermarkt gemiddeld € 2,00. Het is moeilijk voor te stellen dat het product in het begin van de zeventiende eeuw goud waard is. Nootmuskaat is in die tijd alleen te vinden op de Banda-eilanden. De noot en de foelie, de rode schil om de pit, zijn gewild in de keuken en als grondstof voor medicijnen. De Banda-eilanden maken daarom al eeuwen deel uit van een handelsnetwerk dat zich uitstrekt van het Arabisch schiereiland tot China. De bevolking woont in dorpen onder leiding van hoofden, de orang kaya (letterlijk vertaald: rijke mensen).
De VOC bereikt Banda
De eerste Hollandse schepen komen in 1599 aan op Banda. Ze proberen door middel van verdragen de nootmuskaathandel in handen te krijgen. Dit mislukt, omdat de orang kaya de verschillende partijen, naast de Hollanders bijvoorbeeld Engelse kooplieden, handig tegen elkaar weten uit te spelen. Ze zijn zich erg goed bewust van de waarde van ‘hun’ nootmuskaat.
De jaren hierna ontstaat er een patroon van onderhandelingen en gewapende conflicten tussen de Hollandse VOC, opgericht in 1602, en de Bandanezen.
De VOC blijft streeft naar het monopolie op de handel in nootmuskaat. Tijdens onderhandelingen in 1609 wordt admiraal Pieter Willemszoon Verhoeff vermoord. Bij een aantal VOC bestuurders ontstaat het idee dat alleen de totale onderwerping van Banda en de verdrijving van de Engelsen een oplossing biedt. Gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen brengt dit plan tot uitvoering.
De genocide van Coen
Op 23 februari 1621 vertrekt Coen met dertien schepen vanuit Ambon naar de Banda-eilanden. Op 7 maart is hij gereed voor de aanval op het grootste eiland, Banda Besar. Zijn vloot bestaat voor ene belangrijk deel uit Nederlanders, maar er zijn ook huurtroepen aanwezig waaronder tachtig Ronin, Japanse huurlingen. Zij krijgen later de opdracht om een aantal orang kaya in stukken te hakken met hun samoeraizwaarden.
Tot het eind van de zomer worden er in gevechten op de Banda-eilanden duizenden inwoners gedood. De mensen die naar het binnenland vluchten, worden achterhaald. Achthonderd Bandanezen worden tot slaaf gemaakt en vervoerd naar Batavia (Jakarta). Enige honderden bewoners vluchten naar andere eilanden als Ceram (Seran) of de Kei eilanden (kepulauan Kai). Van de oorspronkelijke bevolking van de Banda-eilanden blijft niemand achter.
Perken
Na het bloedbad en de ontvolking worden de eilanden opgedeeld in plantages, perken genoemd. Europese opzichters, de perkeniers, produceren door middel van slavenarbeid de jaarlijkse nootmuskaatoogst. Dit levert de VOC hoge winsten op. Buiten het Europese VOC-personeel worden de eilanden opnieuw bevolkt met tot slaafgemaakten uit andere delen van Azië en uit Madagascar.
Banda is daarmee de eerste plantage- en slavensamenleving in door Nederlanders gecontroleerd gebied.
Dit artikel verscheen eerder op de website Onsland.nl, waar je diepgaande informatie kan vinden over het gedeelde Nederlands-Indonesisch verleden. De focus ligt hierbij op de Tweede Wereldoorlog en dekolonisatie. Een groot netwerk van aangesloten erfgoedinstellingen, musea en archieven maken hier diverse bronnen voor jou beschikbaar. De komende maanden verschijnen in samenwerking met Onsland.nl hier een viertal artikelen.
Bronnen:
J.P. Coens genocide om het nootmuskaat-monopolie op Banda – Ons koloniale verleden in 50 voorwerpen (volkskrant.nl)
Banda: De genocide van Jan Pieterszoon Coen / Marjolein van Pagee. – Utrecht : Uitgeverij Omniboek, 2021
