Neowa Renjaan en Jasmijn van der Heijden (16) maken hun profielwerkstuk over de Molukse kwestie in Nederland: het ontslag van de KNIL-militairen, de valse belofte van terugkeer en het (overgedragen) trauma. Ze zitten in 5 havo op het Maurick College in Vught. Een deel van de 12.500 Molukkers werd hier opgevangen in het voormalige Duitse concentratiekamp uit de Tweede Wereldoorlog.
In hun profielwerkstuk staat de Molukse geschiedenis in Nederland centraal. “Hen is veel pijn, leed en trauma aangedaan. Daarom willen we excuses van de regering voor wat er is gebeurd in 1951 en de jaren die daarop volgden”, zegt Neowa. Deze excuses kunnen het trauma niet wegnemen volgens haar, maar: “We hopen dit met een excuusbrief te verlichten.” Neowa en Jasmijn zijn een petitie gestart om dit te bereiken.
Geschiedenisboeken
“Ik ben Moluks en vind het een belangrijk onderwerp. Bij familieleden kan ik de pijn zien”, vertelt Neowa. Ook Jasmijn voelt zich betrokken bij de Molukse kwestie: “Thuis kreeg ik uitgelegd dat ik de geschiedenisboeken goed moet doorkijken of de waarheid wordt verteld. Mijn beste vriendin, Neowa, vertelde haar kant van het verhaal. De keuze voor het onderwerp van het profielwerkstuk was snel gemaakt.” Ze vinden dat de Molukse geschiedenis te weinig bekend is. “In onze geschiedenisboeken staan maar een paar regels over de Molukse KNIL-militairen. Ons doel is ook om de Molukse geschiedenis meer in de geschiedenisboeken te krijgen”, legt Jasmijn uit.
RMS
In Nederlands-Indië waren Molukkers een van de grootste inheemse groepen in het leger, het KNIL. Molukkers stonden bekend als loyale militairen. Vlak na de Tweede Wereldoorlog riep Soekarno de Indonesische onafhankelijkheid uit. Nederland poogde met een bloedige, vier jaar durende oorlog tevergeefs de macht te herstellen. Na de soevereiniteitsoverdracht werden de Zuid-Molukken onderdeel van de deelstaat Oost-Indonesië. Echter veranderde Indonesië in 1950 van een federale republiek in een eenheidsstaat. Daarom werd in april 1950 de Republik Maluku Selatan (RMS), de Republiek der Zuid-Molukken, uitgeroepen.
Keuze
Het KNIL werd opgeheven. Inheemse soldaten kregen de keuze gedemobiliseerd te worden of over te stappen naar het Indonesische leger. Molukkers zagen meestal beide keuzes niet zitten. Zij wilden gedemobiliseerd worden zodat ze zich bij de RMS aan konden sluiten in de strijd om Ambon. Maar Nederland stond dit niet toe. Daarom werden zij tijdelijk in het Nederlandse leger opgenomen. In 1951 werden 12.500 Molukkers, voormalige KNIL-militairen en hun gezinnen, naar Nederland overgebracht.
Ontslag
Vervolgens werden de militairen ontslagen. “Ze zijn niet eens officieel op Nederlandse grond ontslagen. Voor ze voet aan wal zetten kregen ze de ontslagbrief in handen gedrukt. Het was vernederend. Militair zijn was hun hele persoonlijkheid, trots en status. Ze hebben trauma opgelopen in een oorlogsgebied, waarna ze door het land waar ze zo lang voor gevochten hebben zijn ontslagen”, stelt Neowa. Dat gold ook voor haar overgrootvader: “Zijn identiteit werd hem afgenomen. Mijn oma merkte dat haar ouders de pijn erg voelden, maar ze wilden er niet over praten.”
Opvang
De familie van Neowa Renjaan kwam in woonoord Lunetten in Vught terecht. “Haar vader heeft ervoor gezorgd dat mijn oma naar Nederlandse scholen kon, maar de meeste Ambonezen gingen daar naar school. Er was een tijd dat de Molukkers niet konden werken omdat ze terug zouden gaan”, licht ze toe. “Mensen woonden in een barak uit de Tweede Wereldoorlog in dezelfde staat. We spraken iemand die als klein meisje struikelde over het prikkeldraad van de Tweede Wereldoorlog. Wat heeft dat met mensen gedaan?”, zegt Jasmijn.
Trauma
De oorlogen, de opvang in Nederland en het niet kunnen terugkeren zorgden voor trauma bij Molukkers. “De eerste generatie Molukkers in Nederland heeft nooit veel gepraat. Ze hebben familieleden en soms hun kinderen moeten achterlaten op de Molukken. Er is veel verdriet en boosheid”, legt Jasmijn uit. Dat gold ook voor de familie van Neowa: “Mijn oma merkte dat haar ouders de pijn erg voelden, maar ze wilden er niet over praten. Haar ouders werden boos en reageerden de woede en pijn af op de kinderen. Ook oma praatte er zelf niet over. Het trauma is overgegeven aan volgende generaties.”
Dat heet intergenerationeel trauma. “Je ziet dat ouders niet genoeg communiceren met hun kinderen, of gevoelens achterhouden of onderdrukken. De tweede generatie is in opstand gekomen met de trein- en schoolkapingen. Zij voelden zich machteloos en zochten naar manieren om hiermee om te gaan. Er was veel drugs- en alcoholgebruik om de gevoelens van verdriet en woede te onderdrukken. Sommige Molukkers hadden agressieproblemen of kregen de diagnose van een persoonlijkheidsstoornis”, verklaart Neowa.
Het diepgrondige trauma en niet willen praten zorgt voor problemen in families. Ze hebben ook niet geleerd om goed te communiceren: mensen die wel praten, praten over wat er gebeurd is maar niet over wat het doet met mensen”, vult Jasmijn aan.
Veiligheid
De belofte van een tijdelijk verblijf van zes maanden kon niet worden waargemaakt. “Indonesiërs zagen de Molukkers als landverraders omdat ze aan de Nederlandse kant vochten. Ze konden voor hun eigen veiligheid niet terugkeren”, legt Neowa uit. Nog altijd is het Molukse onafhankelijkheidsstreven gevaarlijk in Indonesië.
“Wat wij hier doen in Nederland, daar kunnen zij op de Molukse eilanden de doodstraf voor krijgen. Ze worden onderdrukt”, vervolgt ze.
Gesloten kisten
Het was voor Molukkers zeer pijnlijk dat ze hier hun leven moesten voortzetten. “Mijn familie heeft kisten die altijd zijn dichtgehouden omdat ze serieus dachten dat ze terug zouden gaan. In oma’s huis heb ik op zolder eentje gevonden die nog steeds dicht was. Er zaten kebaja’s in, klaar om terug naar huis te gaan. De eerste generatie heeft dat niet kunnen accepteren”, vertelt Neowa. Het onafhankelijkheidsstreven speelt in Nederland nog een grote rol. “Elk jaar is de RMS-viering van de Proklamasi waarbij alle generaties samen komen”, zegt Neowa. “Ook eten en andere tradities, ik dans menari en mijn tante speelt tifa, houden de cultuur levend”, concludeert ze.
Educate yourself is een serie artikelen en interviews over de Indische en Molukse geschiedenis. Hoewel het een langdurig gedeelde geschiedenis is, blijft deze in Nederland onderbelicht. Daarom gebruikt MDBP de veelgehoorde kreet ‘educate yourself’ om deze geschiedenis in een wekelijkse serie verder uit te diepen.
