In de Nederlands-Indische gemeenschap is boosheid over de keuze van een kranslegger op 4 mei. Dat kan beter, zegt San Fu Maltha, filmproducent (Zwartboek), filmdistributeur, hoofdredacteur van het tijdschrift Pindah* en bestuurslid van de Stichting Meer dan Babi Pangang. Een aangepaste versie van deze column verscheen gisteren in het NRC.
Op 4 mei 1945 gaven de Duitsers in Noordwest-Europa zich eindelijk over. Het in Azië gelegen deel van het Koninkrijk der Nederlanden zuchtte toen echter nog steeds onder de terreur van de Japanse bezetting. Wat herdenken we dan eigenlijk op 4 mei?
„Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties”, meldt de website van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. En op 5 mei vieren we, volgens dezelfde bron, „de bevrijding van Nederland en dat we sindsdien in vrijheid leven”. Het gaat dus om het einde van de Duitse bezetting en dus het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa. Niks Koninkrijk der Nederlanden maar alleen Nederland. Beide dagen hebben iets met elkaar te maken, maar toch ook weer niet.
En dan hebben we ook nog een (helaas) wat minder bekende nationale herdenking op 15 augustus in Den Haag in verband met het einde van de inmiddels bijna vergeten Japanse bezetting van het toenmalige Nederlands-Indië.
En waarom herdenken we alleen de gevallenen? Mensen die hun hele leven getraumatiseerd zijn of invalide zijn geraakt door een oorlog zouden daar toch ook bij moeten horen?
Wie begrijpt het nog? Probeer dit maar eens aan iemand uit te leggen. De Dodenherdenking, die op alle media live te zien of te horen is en waar de Koning elk jaar naar toe, gaat niet over de oorlogsslachtoffers tijdens de Tweede Oorlog maar over alle doden vanaf deze oorlog. Nou alle? Niet over de burgerdoden van het onlangs bekend geworden fout gelopen Nederlandse bombardement in Afghanistan, wel over de gevallen Nederlandse militairen aldaar.. Maar de dag daarna gaat het slechts alleen over de Tweede Wereldoorlog in Nederland.
Onzalig idee
Begonnen als herdenking van de gevallen militairen en verzetsstrijders tijdens de Tweede Wereldoorlog – zonder aandacht voor de vele Joodse slachtoffers – is de Dodenherdenking op 4 mei tot een speelbal verworden van een polderende overheid. Waarbij steeds onduidelijker werd wie nu herdacht moest worden. Racisme en onverdraagzaamheid werden thema’s. En zelfs werd het onzalige idee geopperd dat het ook moest gaan over verzoening met de Duitsers en de Japanners.
De herdenking op 4 mei werd een bloemlezing van allerlei thema’s die ‘afgehandeld’ moesten worden. Een zwalkend Nationaal Comité 4 en 5 mei met als gevolg dat er onnodig pijn gedaan wordt aan de slachtoffers en hun families. Rel na rel is het gevolg.
Dekolonisatie is een van de laatste thema’s die leidt tot veel begrijpelijke opwinding en verdriet bij ex-militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) en hun families. Maar toch lijkt het terecht dat wanneer het gaat om slachtoffers bij alle oorlogen, daar ook mensen bijhoren die vielen door de zogeheten ‘Politionele Acties’.
Dekolonisatie is hip en het enige Nederlands-Indische thema wat de Nederlandse media oppikken. En klinkt ook lekker afstandelijk. De Koning heeft er vorig jaar (ongevraagd maar terecht) dan ook wel zijn excuses voor aangeboden aan Indonesië Tijdens die dekolonisatie-oorlog vond echter ook de (voor veel Nederlanders totaal onbekende) gewelddadige Bersiap plaats in Nederlands-Indië. Nationalistische Indonesische jongeren, vaak ongeregelde bendes, vielen Nederlanders, Indische-Nederlanders, Molukkers, Chinezen en van Nederlandse sympathieën verdachte Indonesiërs aan: ook daarbij vielen vele doden.
‘Dodenherdenking op 4 mei is tot een speelbal verworden van een polderende overheid’
Door de onduidelijkheid over wat precies op 4 mei herdacht wordt, menen zowel nabestaanden van degenen die slachtoffer werden van het Nederlands geweld, als zij die slachtoffer werden van het Indonesisch geweld dat zij, als toenmalige ingezetenen van het Koninkrijk, herdacht zouden moeten worden.
Bersiap
Er is nu veel opwinding in de Nederlands-Indische gemeenschap over het op dinsdag leggen van de krans „voor alle burgers die zijn omgebracht of omgekomen in Azië, als gevolg van verzet, internering, oorlogsgeweld en uitputting tijdens en direct na de Japanse bezetting” door een grootvader en diens kleinzoon, die bijvoorbeeld volgens de Federatie Indische Nederlanders daarvoor niet geschikt zouden zijn omdat zij Nederlands kolonialisme zouden aanwijzen als oorzaak van de geweldsuitbarsting tijdens de Bersiap.
Er is een parallel met de rel over Abdelkader Benali die door het Comité was aangezocht om op 4 mei te spreken. Toen ophef ontstond omdat hij zich eerder mogelijk kwetsend zou hebben uitgelaten over Joden, trok hij zich terug als spreker
Iets dergelijks geldt nu ook voor deze kranslegger en zijn kleinzoon. Zij hebben natuurlijk recht op hun mogelijke opvattingen over dekolonisatie, maar die trapt op de ziel van veel mensen van de eerste generatie uit Nederlands-Indië. Terwijl zij de bevrijding van Nederlands-Indië pas op 15 augustus vieren, moeten zij nu hun doden herdenken op een plek waar wel indirect ruimte zou zijn voor slachtoffers van de dekolonisatie-oorlog maar niet voor hen die omkwamen door de Bersiap.
Al in 2013 deden het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom, het contactorgaan Moslims en Overheid, de Raad van kerke en het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap tevergeefs een gezamenlijke oproep om alleen de Tweede Wereldoorlog slachtoffers te herdenken. Dekolonisatie- en Bersiap-slachtoffers zouden dan niet meer onder de Dodenherdenking vallen. Dan blijft alleen nog over welke Tweede Wereldoorlog, die in Europa of in Azië?
Duidelijkheid over 4 en 5 mei en 15 augustus zou herhaling kunnen voorkomen. Herdenk de slachtoffers van WO II in Europa op 4 mei. En herdenk alle slachtoffers (inclusief buitenkampers, romoesja’s en troostmeisjes) uit Nederlands-Indië die tijdens deze oorlog vielen in Azië (en vier de bevrijding) op 15 augustus. Houdt rekening met gevoeligheden en leg in lespakketten uit aan de jeugd wat de dekolonisatie en Bersiap inhielden. Zorg dat de Koning altijd naar beide herdenkingen komt. En ook eindelijk zijn excuses maakt aan de Nederlands-Indische gemeenschap, voor de koude en hardvochtige behandeling die zij ontvingen bij aankomst in hun vaderland.
De slappe praatjes van premier Mark Rutte bij de laatste Indië-herdenking waren hiervoor niet toereikend. Ondanks dat onze ‘totok bohong’ Rutte dit zelf -bij navraag- wel voldoende vindt en liet weten dat excuses daarom niet nodig waren.
