Xiaoxue Martin (26) is junior researcher bij het China Centre van Instituut Clingendael. De onafhankelijke denktank Clingendael onderzoekt internationale betrekkingen. Xiaoxue Martin beantwoordt dertien vragen over de positie en het narratief van China tijdens de oorlog in Oekraïne.
Wat heeft China tot nu toe gezegd over de Russische invasie in Oekraïne?
China gebruikt het narratief van Rusland en weigert het een invasie of oorlog te noemen. Ze spreken van een speciale militaire operatie en proberen zich zo neutraal mogelijk te positioneren. Dat is in de eerste plaats omdat China geen conflict wil. Tegelijk is het buitenlands beleid van China dat de soevereiniteit van landen niet geschonden mag worden. Dat geldt in principe ook voor Oekraïne, aldus de Chinese overheid. Ze zijn heel slim met het verwoorden van hun uitspraken, om Rusland of het Westen niet voor het hoofd te stoten.
Verschilt China’s huidige standpunt van hoe zij de invasie van de Krim in 2014 zagen?
Acht jaar geleden wilde China ook uit het conflict blijven. Nu sturen ze actiever humanitaire hulp naar Oekraïne. De laatste jaren zijn China en Rusland eveneens een stuk dichter naar elkaar gegroeid. Met de Olympische Spelen was Poetin bijvoorbeeld een van de weinige wereldleiders die kwam opdagen, en dat is gebruikt voor de promotie van het ‘onbegrensd partnerschap’ tussen de twee landen. Het is wel een heel pragmatisch partnerschap. De huidige situatie in Oekraïne brengt China in een moeilijke positie: China wil Rusland niet laten vallen, maar wil ook niet in hetzelfde hoekje worden geschoven.
In hoeverre wordt China’s huidige positie bepaald door hun economische afhankelijkheid van de Europese markt?
China probeert zo min mogelijk economische schade op te lopen met zijn opstelling richting Oekraïne, en wil de ‘collateral damage’ dus ontwijken. Minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi zei in een telefoongesprek met zijn Spaanse tegenhanger zelfs expliciet dat China ‘geen partij’ is in de crisis, en dat het niet wil dat de sancties China raken. Dit is vooral een reactie op de dreiging van Amerikaanse sancties.
China is economisch gezien erg afhankelijk van de Europese Unie. Zou een eventuele consumentenboycot effectief kunnen zijn?
Het hangt ervan af of het gaat over een boycot van bedrijven die opgericht zijn in China, of over bedrijven die zaken doen met Chinese partijen, of over producten die Chinese componenten bevatten, etc. Productieketens zijn steeds internationaler geworden, waardoor het bijna onmogelijk zal zijn om alle producten die iets met China te maken hebben, te boycotten.
China kondigde vorige week aan humanitaire hulp naar Oekraïne te sturen. Wat houdt dit in?
De Chinese overheid heeft een ‘six point initiative’ richting Oekraïne, waarin humanitaire hulp ook past. Dat is om te zorgen dat mensen in Oekraïne, waaronder ook Chinese burgers, veilig zijn. Ze bieden hulp met bijvoorbeeld slaapzakken en medicijnen.
In de persconferentie waarin China aankondigde humanitaire hulp naar Oekraïne te sturen, benadrukten ze ook dat de band tussen Rusland en China ‘ijzersterk’ is. Is dit typerend voor de positie van China?
Er zit tot nu toe weinig beweging in de Chinese positie. Wel wordt druk uitgeoefend vanuit de Verenigde Staten: zij willen dat China de oorlog afkeurt en geen hulp aan Rusland biedt. Eigenlijk pushen ze China om een grotere rol aan te nemen en hun band met Rusland te gebruiken om het conflict te stoppen. Op verschillende niveaus is er contact geweest tussen China en Rusland. Vrijdag belde Xi Jinping ook met de Amerikaanse president Biden. Dit was voor het eerst sinds de invasie van Oekraïne.
Hoe wordt in Chinese media bericht over de huidige situatie in Oekraïne?
De Chinese media zijn een echo van de Russische media: er wordt gesproken van een zogenaamde ‘speciale militaire operatie’. Ook wordt de Chinese hulp aan Oekraïne gehighlight. In sommige staatsmedia zie je het bericht dat de Verenigde Staten biowapens zou hebben verspreid in Oekraïne. De beelden van bijvoorbeeld de aanslag op een kinderziekenhuis bereiken het Chinese publiek niet. Alleen Chinezen met een VPN of toegang tot andere informatie buiten de staatsmedia om zien dat.
Hoe kijken Chinese burgers naar de oorlog in Oekraïne?
Binnen China is ook niet iedereen voor of tegen de oorlog. Het is moeilijk te zeggen wat het sentiment van ‘gewone’ Chinezen is. Wel zijn er een paar incidenten geweest van mensen die zich expliciet hebben uitgesproken, maar die worden meteen gecensureerd. Zo was er een brief van vijf Chinese historici, waaronder Xu Guoqi, die met een gezamenlijk statement kwamen: China moet zich uitspreken tegen de oorlog, dat is ook beter voor China zelf. Die brief werd in korte tijd vaak gelezen. Er was eenzelfde actie van Chinese academicus Hu Wei. Hij plaatste een artikel over de gevolgen van de oorlog in Oekraïne in mogelijke scenario’s en bekeek wat ze zouden betekenen voor China. Hierbij gaf hij het advies dat China in bepaalde scenario’s de banden met Poetin moet verbreken. Ook dit artikel is inmiddels gecensureerd in China. Er is een informatieoorlog gaande waarbij aan de ene kant het Westen en aan de andere kant Rusland en China compleet andere verhalen vertellen. Het is voor burgers moeilijk de waarheid te vinden in desinformatie van de staatsmedia.
In hoeverre spelen Chinese middelen een rol in de oorlog?
Van de Amerikaanse kant komen geluiden dat China misschien Rusland wil helpen. Het is moeilijk om de juistheid hiervan te beoordelen. Uit een lek van Amerikaanse inlichtingendiensten naar bondgenoten in de Europese Unie is te lezen dat Rusland militaire hulp en wapens zou hebben gevraagd aan China. Het is onduidelijk hoeveel daarvan waar is en of en op welk niveau die gesprekken plaatsvonden. China en Rusland ontkenden dit meteen en deden het af als desinformatie van de Amerikaanse kant. Vanuit de Verenigde Staten kan het ook een manier zijn om druk uit te oefenen op China.
Wat gaat de oorlog betekenen voor de band tussen China en Rusland?
Aan de ene kant kan de situatie de landen dichter bij elkaar brengen. Bijvoorbeeld als Amerikaanse sancties voor Rusland mogelijk ook voor China gaan gelden. Dat is uiteraard een speculatie. Aan de andere kant is het een waarschuwing voor China dat de band met Rusland niet te sterk moet worden. Dat was het sowieso niet: het was al een pragmatische samenwerking op gebieden die voor beide landen een win-winsituatie was. Er wordt vaak gesproken van een verstandshuwelijk, beiden staan ze – in hun eigen woorden – voor ‘echt’ multilateralisme. Rusland en China staan op sommige vlakken zij aan zij, maar bij genoeg andere zaken tegenover elkaar.
Helpt China Rusland de Westerse sancties te omzeilen?
China helpt Rusland niet expliciet om de sancties te ontwijken. Het zou daarnaast moeilijk zijn alle sancties te ontwijken via China, ook als China helemaal meewerkt. Wel kunnen ze op bepaalde gebieden de pijn verzachten. Zo is China ook afnemer van Russische energie. Het Chinese financiële systeem CIPS biedt in beperkte mate een alternatief voor het betaalsysteem Swift, maar er doen lang niet zoveel instanties aan mee als aan Swift.
Ziet China nu de sancties die zij bij een invasie van Taiwan ook gaan ervaren?
De manier waarop Rusland Oekraïne ziet is heel anders dan hoe China naar Taiwan kijkt. Daarnaast is de context anders. We moeten oppassen dat het maken van deze vergelijking het conflict niet verder gaat aanwakkeren. Een van de dingen die wel duidelijk wordt uit de crisis in Oekraïne is dat het Westen samen heel sterk reageert. Ze komen echt met een gezamenlijke reactie. Als dat moeilijk was gebleken, had dat duidelijk gemaakt dat de Europese Unie of het Westen niet in staat is verenigd te blijven.
Hoe denk je dat de rol van China zich gaat ontwikkelen in de oorlog?
De Verenigde Staten en Oekraïne willen dat China een onderhandelingspositie gaat innemen. China is daar terughoudend in: ze willen nog niet actief bemiddelen. China zal blijven proberen te balanceren tussen Rusland en hun buitenlands beleid tegen de schending van soevereiniteit van landen, evenals het ontwijken van schade door sancties. Als China van meerdere kanten wordt gedwongen om een kant te kiezen, zal dit het conflict niet helpen. Met sancties duw je Rusland en China waarschijnlijk naar elkaar toe. En dan is het tegenovergestelde bereikt van wat het Westen wil.
