Marcel van Doorn is vrijgevestigd therapeut, expert in psychotraumatologie en gespecialiseerd in interculturele opstellingen. Elke maand deelt hij zijn in de praktijk opgedane kennis en ervaringen in een column. Deze keer schrijft hij over ongelijkheid, Indisch zwijgen en zijn rouwproces.
‘De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel’, schreef Vondel in de 17e eeuw. Zittend in mijn nieuwe stoel kijk ik nu met andere ogen naar de wereld. We zijn getuige van dit toneel, tegelijkertijd besef ik maar al te goed dat de regie gevoerd wordt in de coulissen.
Ondanks alle heftige gebeurtenissen draait de wereld door en zie ik met lede ogen aan hoe de oude macht, bestaande uit voornamelijk oude witte mannen verzameld in diverse grote bedrijven, koste wat kost hun toegeëigende bezit probeert te beschermen. Dit proces vindt plaats in de coulissen, achter de schermen, terwijl op de voorgrond witte mensen hun excuses maken voor alles wat gebeurd is in het verleden. Excuses aan de nazaten van de vrijgemaakten en vrijgekochte zwarte mensen voor de driehonderd jaar slavernij en beloftes om het goed te maken en daarbij op één zinnetje na voorbijgegaan aan de nazaten van de slavernij van zeshonderd jaar van mensen in het Aziatisch gedeelte. De redenatie van excuses is bij voorbaat al misgegaan doordat men in de moraal van destijds wél de slavenhouders compenseerde maar niet de slaven! Vaak moesten zij zelfs nog tien jaar voor de slavenhouder blijven werken tegen een karig loon. Een principe waarover wij nu kunnen zeggen ‘de vervuiler wordt beloond’. In feite net zoiets als de huidige subsidieregelingen voor de fossiele oliemaatschappijen. Het is te schunnig voor woorden dat dit door de overheid nog steeds in stand gehouden wordt. Besef wel dat dit ons belastinggeld is dat weg gegeven wordt aan investeerders.
Gelijkheid
Mij gaat het niet om de excuses: dat blijven lege woorden als de overheid er verder niets mee doet. Als die excuses in de buurt van een ontwaakt bewustzijn zouden komen, dan zou ik graag de ongelijkheid willen opheffen die er vandaag de dag nog steeds bestaat. Geen witte superioriteit meer maar een werkelijke gelijkheid die alleen kan ontstaan als wij bereid zijn de ander tegenover ons echt te zien. Daarbij mag het bewustzijn wakker worden als we meteen denken dat we tegenover een zwart, bruin, geel, rood of wit mens staan. Het is die indoctrinatie van de witte elite, de macht die ons de ongelijkheid heeft gebracht die ooit niet heeft bestaan.
Het is in het verleden willens en wetens verzonnen dat mensen bestaan uit superieure (witte) en inferieure (gekleurde) individuen. Het is de wig van apartheid die gehanteerd wordt om het bezit, dat over de ruggen van anderen is toegeëigend, te beschermen.
Verantwoordelijkheid
Excuses blijven lege woorden als men in het heden niet de verschoning wil laten plaatsvinden met de verantwoordelijkheid voor het verleden en niet naar de toekomst wil kijken. De kolonisatie van ruim driehonderd jaar is en was een daad tegen de mensheid. Net zoals de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki een misdaad tegen de mensheid zijn temeer het bekend was dat Japan zich wilde overgeven. Slechts door een slechte vertaling van het Japans naar het Engels werd dat het excuus voor de Amerikanen om hun atoombommen uit te kunnen proberen.
Weinig mensen weten dat Indonesië haar onafhankelijkheid heeft moeten kopen van Nederland. Het bedrag van 4,5 miljard gulden dat Indonesië aan Nederland afdroeg, lag minstens zo hoog als dat van de Marshallhulp. Indonesië heeft de wederopbouw van Nederland dus deels betaald. De excuses die de overheid heeft gemaakt is alleen maar een feitelijke, geen juridische erkenning.
Door een juridische erkenning zou Indonesië niet alleen herstelbetalingen van de onafhankelijkheidsoorlog kunnen claimen, maar ook de 4,5 miljard gulden kunnen terugvorderen. Het werkelijke verhaal wordt duidelijk naarmate het spanningsveld toeneemt tussen excuses maken en excuses aanvaarden. Voorlopig is dit niet aan de orde.
Indisch Zwijgen
Het is niet aan de orde zolang ook generaties jongere Indo’s blijven koketteren met het Indisch Zwijgen. Het is notabene een schaamtecultuur die niet erkend wordt maar weggezet wordt als iets folkloristisch van gekleurde mensen. Hierbij wordt volledig voorbijgegaan aan twee zaken, één is dat het zwijgen werd opgelegd door de kolonisator. Een verkeerd woord kon je je baan kosten maar ook letterlijk je tong kon worden uitgerukt. En twee is dat het zwijgen een uiting is van het diepe trauma van niet erkend, gezien of gehoord worden. Toen onze voorouders gedwongen in Nederland aankwamen was er letterlijk geen ruimte voor hen, geen huizen en al helemaal geen ruimte voor hun verhalen. Dus werd het Indisch Zwijgen een handige parapluterm.
Dit in tegenstelling tot Joodse mensen die wel financieel tegemoet werden gekomen. Het is typerend voor Nederland dat toen ze in de gaten kregen dat de Indo’s ook voor traumabehandeling in aanmerking kwamen, de regel- en wetgeving werd aangepast om kosten te besparen. Echter, zoals elke Jood de holocaust met zich meedraagt geldt dat elke Indo het kolonialisme in zich meedraagt met alle gevolgen van dien. In de behandeling van trauma werken we eraan om slachtoffer en dader naast elkaar te laten bestaan omdat pas dan verzoening plaats kan vinden. Het werkt niet als de dader het slachtoffer telkens wegzet als iets marginaals.
Rouwproces
Mijn verhaal veranderde dit voorjaar door het feit dat mijn broer overleed aan kanker en ik als een-na-oudste van de zeven kinderen het nakijken had. De kaarten werden opnieuw geschud en nu ben ik de oudst levende – de familieoudste – van de zeven kinderen van onze papa en mama. Ik zit in een nieuwe stoel, kijk vanuit een nieuwe positie naar de wereld.
Het was een vreemd en onbekend proces in mij, dat ik regelmatig ontvluchtte door veel te werken, op vakantie te gaan en boeken te lezen. Op momenten dat ik bedacht dat ik iets moest gaan schrijven voor de lezers op Meer dan Babi Pangang kwamen er concepten, gedachtenspinsels en schrijfsels uit die niet geschikt waren. Mijn gedachten vlogen alle kanten op. Toch hebben ook die schrijfsels mij geholpen in mijn rouwproces en deze is nog gaande. Ik weet en besef dat het rouwproces vaak een aantal jaren duurt.
Als ik terugkijk naar de jaren met mijn broer in een klein provinciestadje en later in een kerkdorp, dan herinner mij al die keren dat mijn broer mij uit hachelijke situaties kwam redden. Iemand hoefde mij maar uit te schelden of iets over mijn moeder haar gekleurdheid te roepen, dan vloog ik daarbovenop. Apartheid uit de kolonie bestond en bestaat nog steeds. Niets hield mij tegen en regelmatig vergiste ik mij in de grootte van de persoon of het aantal van het groepje. Mijn grote broer bracht dan de balans iets terug in evenwicht met zijn grote knuisten.
Maar het was mijn Indische oma die in mij de balans wist te herstellen door te vertellen dat het geen zin had om er op los te slaan. Wat werkelijk zin had was het te gaan negeren want in feite waren het ‘domme, domme jongens die in de zomer een beetje bruin worden terwijl ik dat gewoon het hele jaar door was’.
De jaren op het strand, de hutten die we bouwden in de bossen achter ons huis en kuilen die we groeven hebben ons wel voorbereid op het leven als grote mensen. Ondanks alle tegenslagen die wij ondervonden, gingen we door. Onze ouders gaven vaak het voorbeeld dit stilzwijgend te doen. Tegelijk is de wereld veranderd, wij zijn veranderd, wij zwijgen niet meer.
