In de zeventiende eeuw werd Batavia gesticht, het huidige Jakarta. Het koloniale systeem had ingrijpende gevolgen voor de inheemse bevolking, waarvan de effecten nog altijd voelbaar zijn. De noordelijke helft van de Indonesische hoofdstad ligt aan de Javazee. Jakarta is de laatste decennia op sommige plekken tot wel 4 meter gezonken. Dit heeft een enorme impact op de ruim 10,5 miljoen inwoners. Een groot deel van Jakarta zou in 2050 onder water kunnen staan. De Indonesische president Joko Widodo kondigde in 2019 aan dat er een nieuwe hoofdstad gebouwd wordt. Wat hebben het Nederlandse koloniale verleden en deze nieuwe hoofdstad Nusantara met elkaar te maken?
Segregatie
In de zeventiende eeuw werd een Nederlands handelskantoor gebouwd in Jayakarta, het huidige Jakarta. Ook andere Nederlandse gebouwen verschenen. Gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen (1587-1629) liet een stenen fort bouwen, van waaruit ze het paleis en de woonwijken in Jayakarta verbrandden. Zo kreeg de VOC de handel en controle over de stad in handen. Jayakarta werd met de grond gelijk gemaakt en Batavia ontstond.
In de stad werden kanalen aangelegd voor het handelen en de verdediging. De Groote Rivier of Kali Besar speelde hierin een belangrijke rol. De Nederlanders waren echter in de minderheid. Om de andere bevolkingsgroepen te overheersen, werden zij met een stadsmuur gescheiden van de Nederlanders en per groep afgezonderd in verschillende gebieden. Er was dus sprake van segregatie.
Watervoorziening
De slecht onderhouden kanalen bleken echter een kweekvijver voor ziektes zoals tyfus. Nederlanders verplaatsten zich vervolgens naar het zuidelijke gedeelte van de stad, waar het Koningsplein het nieuwe centrum vormde. In plaats van de kanalen te onderhouden, begonnen Nederlanders met het aanleggen van leidingen om zichzelf van water te voorzien. Eind negentiende eeuw werd een gecentraliseerde watervoorziening aangelegd die water met ijzeren pijpen in huizen bracht. Deze werden alleen aangelegd in de stadsdelen waar de Nederlanders woonden. De rest van de bevolking, de meerderheid van de inwoners van Batavia, was dus afhankelijk van andere manieren om aan water te komen. Ze gebruikten hiervoor de kanalen of moesten water kopen. Uiteindelijk konden zij ook gebruikmaken van enkele openbare watervoorzieningen. De inwoners werden dus ook gesegregeerd op basis van watervoorzieningen.
http://hdl.handle.net/1887.1/item:844125
Bevolkingsgroei
Na de Indonesische onafhankelijkheid groeide het aantal inwoners enorm. In 1950 had Jakarta bijna 1,5 miljoen inwoners, voor wie nieuwe woningen en voorzieningen moesten komen. Het aantal inwoners was in de jaren zeventig meer dan verdubbeld. Echter groeide de watervoorziening niet mee met het aantal inwoners. Nu heeft ongeveer 64% van Jakarta toegang tot leidingwater. De rest van de bevolking is aangewezen op het oppompen van grondwater. Dit water is opgeslagen in aquifers, lagen met poreus gesteente die grondwater vasthouden. Het oppompen van grondwater op grote schaal betekent dat deze lagen verder ineenzakken. De grondlagen zinken dan. Het water in aquifers kan worden aangevuld met regen, maar in een volgebouwde, betonnen stad als Jakarta is dit lastig. Ook stijgt de zeespiegel. De laatste decennia kampt de stad met veel en steeds heviger wordende overstromingen.
Nusantara
De Indonesische president Joko Widodo begon in 2017 met het onderzoeken van het verplaatsen van de hoofdstad. De redenen die hij hiervoor gaf zijn het aanpakken van ongelijkheid, het verlichten van het overbevolkte Jakarta en Java, het verslechterde klimaat en de weersomstandigheden. Ook het zinken van Jakarta valt hieronder. In 2022 begon de bouw van de nieuwe hoofdstad Nusantara op het eiland Borneo, waarvan het Indonesische deel Kalimantan heet. Nusantara zal op 17 augustus 2024 worden ingehuldigd als nieuwe hoofdstad. De stad zal in 2045 af moeten zijn. Critici waarschuwen voor de ecologische gevolgen van de hoofdstad op het groene eiland.
Educate yourself is een serie artikelen en interviews over de Indische en Molukse geschiedenis. Hoewel het een langdurig gedeelde geschiedenis is, blijft deze in Nederland onderbelicht. Daarom gebruikt MDBP de veelgehoorde kreet ‘educate yourself’ om deze geschiedenis in een wekelijkse serie verder uit te diepen.
