Vorige maand betuigde de Indonesische president Joko Widodo spijt over de massale mensenrechtenschendingen in het verleden van Indonesië, waaronder de gewelddadige anticommunistische zuivering in 1965 en 1966. Wat voor tijd was dit? En welke kijk- en leestips geven meer inzicht in deze geschiedenis?
Na een controversiële communistische couppoging kwamen naar schatting een half miljoen (vermeende) communisten om het leven. Onder de slachtoffers bevonden zich veel mensen met een Chinese achtergrond en politiek links georiënteerden. De massamoord was het begin van Soeharto’s ruim dertig jaar durende dictatuur. De PKI, de Indonesische communistische partij, was toen de op twee na grootste communistische partij ter wereld en werd verboden. Tot op de dag van vandaag kun je in Indonesië gearresteerd worden voor het tonen van communistische symbolen.
Mensenrechtenschendingen
Vorig jaar gaf Joko Widodo een commissie de opdracht zich te buigen over verschillende mensenrechtenschendingen tussen de jaren zestig van de vorige eeuw en het begin van deze eeuw. In een toespraak gaf de president aan “sympathie en empathie” te hebben voor de slachtoffers en hun families. Ook zei hij dat de regering probeert de rechten van de slachtoffers te “rehabiliteren zonder de gerechtelijke oplossing te ontkennen”, maar maakte niet duidelijk hoe ze dat zou doen. Mensenrechtenorganisaties roepen de Indonesische regering op om de schendingen via de rechtbank te behandelen, schrijft The Jakarta Post.
Chinese afkomst
Onder Soeharto werden mensen van Chinese komaf gedwongen hun Chinese achternaam te veranderen in een Indonesisch klinkende naam. Na zijn decennialange heerschappij werd dit teruggedraaid, maar de meeste families hielden hun nieuwe naam aan. De beklemmende situatie in de jaren zestig maakte dat veel Chinees-Indische mensen naar Nederland vertrokken. Zij hadden in eerste instantie gekozen voor Indonesisch staatsburgerschap, maar kregen hier later spijt van. Daarom worden zij spijtoptanten genoemd.
In de internationale bestseller De regenboogbende van Andrea Hirata is te lezen hoe mensen met een Chinese achtergrond ook generaties later nog worden gediscrimineerd in Indonesië.
Nabestaanden
Vermeende communisten en hun nabestaanden worden nog altijd op hun verleden of voorouders aangekeken en hebben het daarom moeilijk in de Indonesische maatschappij. Het Engelstalige boek The Jakarta Method van Vincent Bevins geeft hier meer context bij. In dit boek wordt ook de rol van de Verenigde Staten in deze geschiedenis duidelijk en is te lezen hoe deze gang van zaken een blauwdruk werd voor andere anticommunistische zuiveringen over de hele wereld.
Tekst gaat verder onder de video
Ook slachtoffers van moord en ontvoering tijdens de studentenprotesten in 1998 werden genoemd in de mensenrechtenschendingen. Dat jaar kwam Soeharto’s dictatuur ten val. In het boek Naar huis van Leila Chudori onderzoekt de dochter van een Indonesische banneling hun intergenerationeel trauma. Ze reist naar Indonesië, waar ze ook mede door de studentenprotesten het collectieve trauma van het land ervaart.
In Amba of de kleur van rood van Laksmi Pamuntjak worden een liefdesrelatie en een familie verscheurd door de gebeurtenissen. Ook schrijft Pamuntjak over het eiland Buru, waar politieke gevangenen soms decennialang werden opgesloten.
Daders
De documentaire The Act of Killing geeft een ijzingwekkend beeld van het geweld en de nasleep hiervan. Maker Joshua Oppenheimer sprak hiervoor met daders, die ook uitbeelden hoe zij mensen om het leven brachten. In het vervolg The Look of Silence confronteert een nabestaande de man die zijn broer doodde.
Ook de documentaire 40 Years of Silence doorbreekt het zwijgen over deze gewelddadige geschiedenis aan de hand van persoonlijke verhalen.
Lees ook: Indonesische kijk- en leestips over (de)kolonisatie en de onafhankelijkheidsoorlog
