Merdeka!
Op 17 augustus 1945 riepen Soekarno en Hatta de onafhankelijkheid van Indonesië uit. Na een heftige periode, die ook wel de Bersiap (naar het woord ‘klaarmaken’) periode wordt genoemd en waarin vele doden vallen aan beide zijden, wordt de onafhankelijkheid in december 1949 door Nederland erkend en wordt de soevereiniteit overgedragen. Na toenemende druk van de Verenigde Naties en de Verenigde Staten werd op 15 augustus 1962 ook de soevereiniteit van Nederlands Nieuw-Genua overgedragen aan Indonesië.
VOC en de Bataafse Republiek
Door een oorlog met de Portugezen in de 16de eeuw werd het de Nederlanders verboden de Portugese havens in te gaan en specerijen in te kopen. Daarom besloten ze deze zelf te gaan halen in de Oost en ontstond de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Ze waren hier erg succesvol maar vaak ging dit vaak gepaard met veel geweld tegen de lokale bevolking. Echter, halverwege de 18e eeuw begon het slecht te gaan met de VOC door hoge inkoopkosten, protectionisme en hoge sterfte in Nederlands-Indië. Twee eeuwen na de oprichting werd het bestuur overgenomen door de Nederlandse overheid, destijds de Bataafse Republiek.
Het einde van Nederlands-Indië
Met uitzondering van twee onderbrekingen; het eerste waarbij Nederland onder Frans gezag viel (1804-1811) en het tweede waarbij de Engelsen het gezag in Nederlands-Indië over hadden genomen (1811-1816), maakte uiteindelijk de inval van de Japanners in 1942 een eind aan de bijna 350 jaar van Nederlandse overheersing in Nederlands-Indië. Japan bezette het gebied tot aan 15 augustus 1945.
Ondanks dat ze zich presenteerden als de ‘Aziatische grote broer’ die hen kwam bevrijden van het westerse kolonialisme, weerhield het Japan er niet van om Indonesië te gebruiken als rijstschuur voor het Japanse leger. Hierdoor ontstond onder de lokale bevolking een enorme hongersnood tijdens de Japanse bezetting. Vele mensen stierven. Ook stierven er tienduizenden Indonesiërs omdat ze werden ingezet als slavenarbeiders. Vrouwen werden ook niet gespaard en werden gebruikt als ‘troostmeisjes’ voor het Japanse leger. In totaal wordt het dodental op 2,5 miljoen geschat onder de lokale bevolking. Pas toen de Japanners begin 1945 door begonnen te krijgen dat ze de oorlog mogelijk zouden verliezen, stonden ze gewilliger tegenover een onafhankelijk Indonesië. Hoewel de Japanners de Indonesiërs voorhielden dat zij beter waren dan ‘de Hollanders’, stonden ze pas begin 1945 open voor een onafhankelijk Indonesië. Hiervoor richtten ze een comité op ter voorbereiding van de Indonesische onafhankelijkheid Panitia Persiapan Kemerdekaan Indonesia, PPKI (‘Preparatory Committee for Indonesian Independence’). Één van de activiteiten van de PPKI was het opstellen van de beginselen van de staatsfilosofie, de Pancasila: 1. Geloof in de ene en enige God; 2. Rechtvaardig en beschaafde menselijkheid; 3. Één volk; 4. Democratie door innerlijke wijsheid en consensus; 5. Sociale rechtvaardigheid voor de gehele bevolking.
Hier waren de Japanners niet blij mee maar toch besloten ze dat Soekarno de eerste president zou worden, wanneer de onafhankelijkheid zou worden uitgeroepen, en Hatta zijn vicepresident. Toen dit nog steeds niet gebeurd was op het moment dat de Japanners zich onvoorwaardelijk overgaven werd de druk steeds groter op Soekarno en Hatta, vooral onder de jongere nationalisten, om de onafhankelijkheid zo snel mogelijk uit te roepen. Jongere groeperingen, ook wel ‘pemoedas’ genoemd (van het woord moeda ‘jong’), besloten dat Soekarno en Hatta zo snel mogelijk de onafhankelijkheid moesten uitroepen en ontvoerden hen daarom. Onder druk van deze jongeren spraken Soekarno en Hatta op 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid van Indonesië uit: de “Proklamasi”.
Soekarno
Soekarno, geboren als Koesno Sosrodihardjo (Soerabaja, 6 juni 1901 – Jakarta, 21 juni 1970) en ook wel bekend onder zijn koosnaam Bung Karno, was een Javaans-Balinese jongen die op een Europese basisschool in Nederlands-Indië had gezeten, waarna hij ook daar de Nederlandse middelbare- en hoge school doorliep en ingenieur werd. Tijdens zijn studententijd begon hij zich in te zetten tegen koloniale overheersing. Anti-koloniale geluiden waren in Nederlands-Indië niet gewenst en werden dan ook met harde hand neergeslagen. Soekarno werd in 1930 op grond van haat zaaien tijdelijk opgesloten. In 1933 werd hij verbannen naar Ende op het eiland Flores en vervolgens naar Sumatra. Daar bleef hij totdat hij werd vrijgelaten door de Japanners in 1942.
Hatta
Muhammad Athar-Hatta, ook wel Bung Hatta genoemd (Fort de Kock, 12 Augustus 1902 -Jakarta, 14 maart 1980) was Minangkabauer. Hatta ging naar de middelbare school in Batavia en vanaf 1924 naar de Handelsschool in Rotterdam. Hij verbleef elf jaar in Nederland. Hij was voorzitter van de vereniging Perhimpunan Indonesia. In hun verenigingsblad “Indonesia Merdeka” gaf hij aan dat de weg naar vrijheid in Indonesië lag in ‘non-coöperatie’ en ‘massa-actie’. Nadat hij was opgepakt en aangeklaagd voor opruiing in september 1927, schreef hij de historische brochure ‘Indonesië Vrij’. Toen hij in 1932 terugkeerde naar Nederlands-Indië werd hij al snel gearresteerd en zat hij zes jaar in allerlei kampen. Op 20 december 1949 benoemde Soekarno Hatta tot de premier van de Verenigde Staten van Indonesië (een uitvloeisel van de vredesbesprekingen van Linggadjati). Direct na zijn beëdiging reisde Hatta naar Nederland om de soevereiniteitsoverdracht op het paleis op de Dam in Amsterdam bij te wonen. De VSI zou een federale structuur krijgen waarbij elk eiland een zelfstandig bestuur zou hebben. Dit werd echter snel opgeheven en als reactie hierop werd de Republiek Maluku Selatan (RMS) uitgeroepen, welke alsnog zelfstandig wilde worden. In augustus 1950 maakte Soekarno al een einde aan VSI. In 1955 volgden vrije verkiezingen en werd hij wederom premier. In 1965 trok hij zich vrijwillig terug en trok hij zich bovendien terug uit het publieke leven.
Tussen 1945 en 1949 was het erg onrustig in Nederland-Indië/Indonesië. Op dit moment vindt er bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies een onderzoek plaats naar de vele slachtoffers aan beide kanten. De innige samenwerking tussen Soekarno en de Japanse bezetter hebben ertoe geleid dat zowel biograaf Giebels als Lou de Jong Soekarno beschuldigen van collaboratie.
- Over Soekarno zijn in Nederland meerdere boeken geschreven. Het kritische ‘The Soekarno File, 1965-1967’ van Antonie Dake, het boek ‘Mijn vriend Sukarno’ van Willem Oltmans en een tweedelige biografie van Lambert Giebels; ‘Soekarno Nederlandsch onderdaan, biografie 1901-1950’ en ‘Soekarno President, biografie 1950-1970’. Daarnaast is er de film ‘Soekarno’ gemaakt in 2013 en is in 2009 de film ‘Merah-Putih’ gemaakt, die gaat over de Indonesische onafhankelijksstrijd. Er zijn ook boeken verschenen over de lokale en westerse ‘troostmeisjes’ ten tijde van de Japanse bezetting; ‘Schaamte en onschuld’ van Hilde Jansen (basis voor de documentaire ‘Omdat wij mooi waren’ van Frans van Osch en Hilde Jansen), ‘Levenslang oorlog’ van Griselda Molemans en ‘Geknakte bloem’ van Marguerite Hamer-Monod de Froideville.
De kladversie van de onafhankelijkheidsverklaring van Soekarno.
De daadwerkelijke datum van de onafhankelijkheid blijft tot nu toe onbeslecht. Echter, voor het huidige Republiek Indonesië blijft 17 augustus de datum van hun ‘Merdeka!’ (‘Onafhankelijkheid/vrijheid’) en sindsdien wordt ook het lied Indonesia Raya (‘Groot Indonesië’) als hun volkslied gezien.
Bron
Hoe de VOC 5000 tot 10000 Chinezen doodde
De organisatie van de VOC
De periode van het Engelse tussenbestuur in Indië
Investigating Committee for Preparatory Work for Independence
