Met haar drieluik Contractpensions – Djangan Loepah!, Buitenkampers – Boekan main! en Klanken van Oorsprong – Poekoel Teroes! gaf filmmaker Hetty Naaijkens-Retel Helmrich de Indische Nederlanders een stem en hoorden de tweede en derde generatie voor het eerst de vaak schokkende verhalen.
Hetty Naaijkens-Retel Helmrich (Bandoeng, 1955) wordt geboren uit een Nederlandse vader en een Javaanse moeder en komt als peuter van anderhalf naar Nederland. Samen met haar broer Leonard richt ze dertig jaar geleden filmproductiebedrijf Scarabeefilms op. Haar broer maakt onder andere de trilogie Stand van de Zon, Stand van de Maan en Stand van de Sterren. Hierin volgt hij twaalf jaar lang een Javaans gezin dat tijdens politieke en religieuze conflicten in Indonesië probeert te overleven. De documentaires oogsten internationaal veel lof en worden overladen met prijzen.
Toch valt het Hetty op dat de films nauwelijks bezocht wordt door Indische mensen. Later maakt iemand de opmerking: “Indische mensen willen niet naar een film over hun personeel kijken’. Ze besluit het verhaal van de Indische Nederlander te ontrafelen.
Een verhaal dat tot dan toe nauwelijks bekend is onder Nederlanders, die toch al niet het verschil kennen tussen Indisch of Indonesisch. Ze maakt een drieluik: Contractpensions-Djangan Loepah, Buitenkampers-Boekan main! en Klanken van Oorsprong-Poekoel Teroes!
Het illustreert de veerkracht van de Indische Nederlanders. Berooid, met achterlating van al hun bezittingen, getraumatiseerd door de oorlog en niet met open armen ontvangen in Nederland, weten ze toch te assimileren en hun kinderen een goede toekomst te geven. Rode draad bij al haar werk is het thema ‘overleven in moeilijke omstandigheden’. Hetty: “In mijn documentaire Buitenkampers vertelt Elly Roskam voor het eerst van haar leven over haar verkrachting als achtjarig meisje door een Japanner. Er zijn zoveel van dit soort verhalen die ouders nooit hebben durven te vertellen aan hun kinderen. Ik ben heel blij dat ik mede door mijn documentaires dat Indisch zwijgen heb kunnen doorbreken.”
Ook binnen haar familie wordt er gezwegen over de gruwelijkheden van de oorlog in Indië. “Mijn vader had twee neven, Idore en Raoel Koch, die tijdens de oorlog verschillende verzetsdaden pleegden. De zussen van de twee broers werden als straf voor het verzetswerk van hun broers door de Japanners verkracht en voor de ogen van hun vader onthoofd. Dit hoorde ik pas toen ik zelf volwassen was.”, vertelt Hetty.
En er was het verhaal van de vrouw die tien jaar dood in haar woning lag en in de krant aangeduid werd als de Rotterdamse Beppy. Hetty kende het verhaal van de destijds zestienjarige Betty die verkracht werd door een Japanner en niet in staat was het kind dat hieruit voortkwam liefde te geven. Een verhaal dat ze wel eens op een verjaardag had gehoord van haar achternichtje. Betty was namelijk de tante van dit nichtje. Maar wanneer ze het bericht hoort op het landelijke nieuws, beseft ze nog niet dat het om een familielid van haar gaat.
Hetty: “We moeten openlijk over pijnlijke, traumatische gebeurtenissen kunnen praten, dan kun je het een plek geven. Het is sowieso belangrijk dat onze geschiedenis wordt doorgegeven aan de volgende generatie, anders sterft het verhaal van de indo uit. Ik zie wel dat de derde generatie een grote belangstelling heeft voor hun verleden, alleen beschikken ze niet over de goede kennis omdat er nooit over is gepraat.
Ze noemen zichzelf Indonesisch, omdat ze het verschil niet kennen tussen Indisch of Indonesisch en laten zich tatoeëren met Indonesische symbolen, iets waar hun grootouders zich in hun graf van om zouden draaien. Daarom ben ik zo blij dat er plannen zijn voor een Nederlands-Indische omroep. Het werd tijd!
Hetty is benaderd door omroep Bersama om mee te denken over de programma’s. Ideeën heeft ze genoeg.
“Ik zou wel een documentaire willen maken over petjoh, de mengtaal die veel werd gesproken onder Indische Nederlanders. Wie wil weten hoe dit klinkt, moet luisteren naar de sprookjes van Johan Fabricius, te beluisteren op YouTube. Fabricius kon dat zo geweldig. En nee, dat is dus toch anders dan het grappige taaltje van Ricky Risolles!
Ik weet trouwens dat Adriaan van Dis het ook heel goed kan, ook al verwacht niemand dat van die keurig sprekende meneer. En ik zou wel iets willen doen met Soekarno. Waarom had hij zo’n enorme hekel aan de Nederlanders? Het verhaal gaat dat hij een Indische vader had die hem nooit heeft willen erkennen. Weet je trouwens waarom Hitler een hekel had aan Joden? Zijn oma was dienstmeisje bij een rijke Joodse familie en werd daar heel slecht behandeld. Door die verhalen die hij daarover hoorde is zijn haat ontstaan. Fascinerend hoe iets in familiair verband zulke verstrekkende gevolgen op het wereldtoneel kan hebben.”
Naast filmen schrijft ze tegenwoordig ook. Ze schreef een bijdrage voor het boek over Multatuli, het nawoord in het boek over de MH17 ramp ‘Rouwen, hoe dan?’ waarin onder andere het verhaal verteld wordt over het Indisch stel dat hun roots wil onderzoeken en naar het land van hun grootouders vertrekt maar daar nooit aankomt. En ze schreef het voorwoord voor het educatieve boek Waar komt opa vandaan?
Hetty heeft de afgelopen dertig jaar een indrukwekkende cv opgebouwd als producent en regisseur. Een greep uit haar veelzijdig oeuvre, velen met een relatie tot Aziatische thema’s, zoals Chin. Ind.: het verhaal van het leven achter het doorgeefluikje van één van die anonieme hardwerkende families in een Chinees restaurant ergens in een provinciestad in Nederland. En Yang Ban Xi: Chinese acteurs, scenaristen, filmcrewleden en academici blikken terug op de opkomst en ondergang van de Chinese Modelopera’s (Yang Ban Xi’s).
De oogst van de Stilte gaat over de vele duizenden studenten die zich in 1978 aan het conservatorium van Beijing meldden. Er was plaats voor tweehonderd. Met de ‘Open Deur’ politiek was zojuist een einde gekomen aan een dramatische episode uit de Chinese geschiedenis. Meer informatie over het werk van Hetty is te vinden op haar website.
