David Gallas geldt wereldwijd als een autoriteit op het gebied van kerissen, zelfs vanuit Indonesië, notabene hét land van de keris, weten geïnteresseerden hem te vinden. Voor Meer dan Babi Pangang geeft David elke maand een inkijkje in de mystieke wereld van de keris. In deze column vertelt hij meer over de aanschaf ervan.
Toen ik jong was keek in naar ‘De Kris Pusaka’, een toentertijd erg spannende film over een op een veiling gekochte kris die zijn magische krachten gebruikte om terug te komen bij zijn rechtmatige eigenaar. Betekent het dat een keris zijn weg vindt naar zijn eigenaar? Of kun je een keris ook kopen? De keris heeft tegenwoordig vele liefhebbers die vanuit verschillende perspectieven een keris bezitten. Als je wilt begrijpen waarvoor de keris is gebruikt, moet je eigenlijk teruggaan in de tijd, naar het ontstaan van de moderne keris.
Het oudste logisch beschreven boek over de moderne keris is de ‘Pararaton’, het boek der Koningen, over koning Ken Arok uit het SinghSasari tijdperk van 1222-1292. Het boek beschrijft het smeden van de heilige keris, gesmeed door empu Gandring. Empu Gandring zou ongeveer een jaar doen over het maken van de keris. Na vijf maanden was het smeedwerk nagenoeg klaar, maar het vullen van de keris met een energie door middel van offeren en mediteren, zou dan dus nog een zevental maanden duren.
In de Pararaton wordt duidelijk beschreven, dat de keris gebruikt wordt als wapen en dat de keris is geladen met een energie, een geest.
In het Indonesië uit die tijd is ‘Shiva’ erg belangrijk. ‘Shiva’ vertegenwoordigt de vijf elementen: ether, lucht, vuur, water en aarde. De gehele maatschappij stond in het teken van de vijf elementen en zelfs de week had vijf dagen, de ‘pasaran’, die weer een vertegenwoordiging was van de vijf elementen van Shiva. Dit zie je ook terug in het symbool van ‘Shiva’, de ‘Vajra’, die vijf spaken had, iedere spaak voor een van de elementen van ‘Shiva’. Een keris is dan ook een vertegenwoordiging van een van die vijf elementen.
Er zijn drie soorten liefhebbers van de keris: de verzamelaars, de ‘Pencak’ beoefenaars en de eigenaren van de pusaka’s, de heilige kerissen.
De verzamelaars: Nederland heeft wereldwijd de oudste traditie van keris verzamelaars. In gang gezet door de heer I. Gröneman, die rond 1900 de keris als verzamelobject in Nederland populair maakte. Het beroep van keris-smit, ‘empu’ genaamd, was in Indonesië bijna uitgestorven, doordat enkel de adel nog kerissen bestelde. Hij wilde het ambacht in Nederland onder de aandacht brengen, zodat de empu’s hun ambacht konden blijven uitoefenen en de traditie behouden zou worden.
Uit die tijd komen de meest fantastische kerissen, die volgens zijn beschrijvingen zonder ‘geest’ zijn gemaakt. De verzamelaars zijn een kleine groep actieve, zeer belezen liefhebbers, die zich enkel tot het object als keris hebben gespecialiseerd. Je komt ze dan ook niet in andere spirituele groepen tegen. Wat je veel ziet is dat ze zeer zeldzame echte oude bladen opknappen en dan aankleden naar voorbeelden van oude originele kerissen. Daardoor zijn het eigenlijk eerder replica’s dan echte oude onaangeraakte kerissen.
Ik heb daar ook wel museumstukken gezien bij een paar topverzamelaars, maar die zijn eerder een zeldzaamheid.
‘Pencak’ beoefenaars: uit de ‘Pararaton’ blijkt duidelijk dat tijdens de ontwikkeling van de keris, de keris als wapen is gebruikt. Nu is de keris gaandeweg het proces nog steeds niet helemaal geschikt als wapen, qua vorm en hardheid. ‘Pamor’ is zeker geen damast en buigt bij enige weerstand, maar duidelijk wel meer geschikt met de oude keris Boedha als uitgangspunt. Vecht-kerissen zijn er absoluut wel! Binnen de vechtsporters vind je veel overlappingen met andere groepen. Het grootste deel ziet de keris als wapen, maar er zijn ook zeker liefhebbers bij die kerissen verzamelen en liefhebbers die ook de keris als spiritueel object houden. Op dit moment is Guru Rob Brandt in Nederland erg actief met het geven van lessen in het vechten met de keris.
Keris als Pusaka: een heilig object, waarbij de keris eigenlijk een gereedschap, een hulpmiddel is bij spirituele praktijken. Deze grote groep heeft meestal een keris geërfd, maar de laatste tijd zie je ook meer mensen die de keris hebben ontdekt als spiritueel object. Dit is de grootste groep in Nederland, die zich veelal op de achtergrond houdt. Je vindt mensen uit deze groep ook veel in andere spirituele groepen, meditatie- en yoga groepen. Ze hebben ook vaak meerdere spirituele objecten, ze geloven in de energieën van stenen, gebruiken etherische olieën en wieroken, en bewaren hun kerissen niet aan de muur, maar vaak op een spirituele plaats. Kennis van de keris als object hebben ze meestal niet, maar wel spirituele kennis. De Javaanse spirituele richting heet het ‘Kejawen’, maar je ziet ook dat andere spirituele richtingen de keris hebben ontdekt. Deze groep mensen heeft wel een ‘gevoel’ met de keris en gebruikt deze bij hun spirituele beleving. Deze kerissen zijn gebruikskerissen, een gebruiksauto heeft ook een ander norm dan een verzamelaarsauto, waarbij het meer gaat over het innerlijk.
Bij verzamelaars gaat het enkel over het uiterlijk.
Hoe kom je in het bezit van een keris? Als eerste, de oervorm van het verkrijgen van een keris. Je gaat naar een empu en laat een keris smeden. Deze empu, smit en mysticus, gaat via meditatie op zoek naar de meest geschikte keris voor je. Na meditatie en vasten begint hij met het smeedproces. Dan zijn er kerissen die als erfstuk binnen een familie blijven. Dat kan zijn een keris die in het bezit was van (voor)ouders of als geschenk van een schoonvader tijdens een huwelijk. Ook op internet, via een pasar kris of een keris beurs kun je een keris kopen. Afhankelijk van het doel van de keris: verzamelobject, wapen of heiligdom.
Gebruik je de keris als heiligdom, dan zijn de vijf elementen van ‘Shiva’ belangrijk. De vijf elementen staan voor een doel van de keris waarvoor deze gemaakt is. Dit is af te lezen van de tekening op het blad van de keris, het ‘pamor’. De ‘Rejeki’ kerissen staan voor het element water, je levensloop, hulp bij het aardse leven. ‘Singkir’ kerissen staan voor het element lucht, de groei, de actieve kerissen met een actieve energie. De ‘Rekan’ kerissen staan voor het element vuur, de ego. Deze kerissen vullen je karakter aan, bevorderen bijvoorbeeld je overtuigingsvermogen als je verkoper bent. ‘Kelengan’ kerissen staan voor het element aarde, de winter, de rustperiode van waaruit iets nieuw ontstaat. Deze kerissen zuigen negatieve energie op. De ‘Rajah’ kerissen zijn de kerissen van het element ether, de geest, de heilige kerissen die bijvoorbeeld een god of geest kunnen vertegenwoordigen.
Eigenlijk is het zo dat jij niet op zoek hoeft naar de kris, de kris gaat op zoek naar jou en zal uiteindelijk ook altijd zijn weg naar zijn eigenaar vinden. Bekend is het verhaal van de oma die haar oudste zoon naar haar kamer stuurt, om de keris te pakken. Hij vindt hem niet. Ze vraagt haar tweede zoon te helpen en die komt met de keris naar beneden. Hij behoort dus de tweede zoon toe. Of de keris die in Indonesië verdwenen was uit de familie en na 60 jaar in Nederland weer terug kwam in de familie.
Een verzameling kerissen trekt ook altijd andere kerissen aan.
Als je deze goed behandelt, zie je dat er automatisch kerissen op je pad komen, letterlijk. Zo zat ik ooit eens met mijn moeder bij oom Piet en tante Anja in Amsterdam en oom Piet mij ineens een keris wilde schenken. Hij was in Indonesië eind 40er jaren toen een vriend van hem was neergeschoten. Hij gaf zijn keris aan hem. “Pas er goed op” waren zijn laatste woorden. Terug in Nederland kwam oom Piet boven ons te wonen in Blerick. Tante Anja, die een beetje bang was voor de keris, wilde deze niet in het zicht hebben en ze bewaarde deze keris decennia lang in een kast. Totdat oom Piet de keris na veertig jaar ineens weer zag liggen. Ik weet nog dat ik deze keris eens in mijn hand had en dat die spontaan begon te trillen. Deze keris heeft me veel geholpen met het soms onvoorspelbare leven hier op aarde.
