Vilan van de Loo is onderzoekster en schrijfster. Haar interesse gaat uit naar het oude koloniale Indië. Daar schrijft ze bij voorkeur haar boeken over. Ze is ook initiatiefnemer van De Indische Schrijfschool. Zij is vaste columnist bij ons en elke week verschijnt er een nieuwe column van haar hand.
Met de film ‘De Oost’ zijn alle ogen weer op datzelfde gericht: oorlogsgeweld in Indië. Het rumoer over de verbeelding ervan doet iets anders. Het zet het oude Indië op afstand, terwijl we het juist nu niet kunnen missen.
Vraag iemand naar Indië en er komt een verhaal over oorlog. Ik hoor nogal eens: “Mijn grootvader is naar Indië geweest, maar meer weet ik er niet van.” Dat is het verhaal van de Indië-veteranen. Het gaat over kogels, over dood, over moord en sneuvelen, en dat alles is zo overweldigend om te bevatten, dat we nauwelijks meer toekomen aan de andere vraag: wat gebeurde er voor deze oorlog, wat ging er vooraf aan de dekolonisatie?
Anders gezegd: hoe was Indië voor de oorlog kwam?
Op dat verleden staat nog maar een klein venstertje open, het is politiek-correct en we mogen alleen naar de misstanden kijken. We moeten naar racisme kijken, naar roofkunst, naar slavernij en naar allerlei uitsluitingen, en verder mogen we niks meer zien. Ik bedoel: we mogen niets goeds meer zeggen over Indië, want Indië is kolonialisme en kolonialisme is fout. Maar er is een verschil tussen het koloniale systeem en de mensen die binnen dat systeem leefden. Is de koloniale architectuur ook fout, de koloniale cultuur eveneens? Is ‘koppie toebroek’ een koloniaal kopje koffie wat eigenlijk niet meer kan? Dat zou ik niet durven zeggen. Nee, dat wil ik niet zeggen.
Is elke vereniging uit Indië verkeerd, was ieder mens fout? De vraag stellen is hem beantwoorden: natuurlijk niet. Dan wordt het wel ingewikkelder, dat is waar. Er zijn nuances. Het is een verleden vol tegenstellingen waar je met aandacht naar moet kijken. Nog altijd weten we er te weinig van: de samenleving voor de oorlog er kwam.
En door dit soort films als ‘De Oost’ wordt het vanzelf lastiger om openlijk te zeggen dat het een interessant en waardevol verleden is. Want alle vingers wijzen weer van fout-fout-fout, en al is de film een creatief iets, de band met de oorlog is zo nadrukkelijk, dat de grenzen tussen waarheid en fictie voor geen enkele toeschouwer meteen duidelijk zijn. Dat is spijtig, om de film, maar vooral om wat het doet. Het reduceert Indië tot oorlog.
Maar wie over de film heen kijkt, ziet dat Indië veel meer was dan dat. Een wereld op zich, los en vast van Nederland, vol eigenheid en waarde.
