Vilan van de Loo is onderzoekster en schrijfster. Haar interesse gaat uit naar het oude koloniale Indië. Daar schrijft ze bij voorkeur haar boeken over. Ze is ook initiatiefnemer van De Indische Schrijfschool. Zij is vaste columnist bij ons en elke week verschijnt er een nieuwe column van haar hand.
Hein ter Poorten. Noem zijn naam in een gezelschap dat gevoel voor geschiedenis heeft en meteen zegt iemand: o ja, die commandant van het KNIL. En ik denk: maar al dat andere dan?
Het is ten dele onvoorspelbaar of en hoe iemand in de geschiedenisboeken terecht komt en in die hoedanigheid voortleeft. Je staat toevallig op een foto die beroemd wordt en dan ben jij het opeens ook. Er gebeurt iets ingrijpends, zoals de capitulatie van het KNIL, en jij bent net kort ervoor de commandant geworden, dus voor altijd ben jij degene die daarmee akkoord moest gaan.
De geschiedenis is oneerlijk.
Ik kom Hein ter Poorten tegen als jongeman, twintigplus in 1910 en hij ziet iets in de militaire luchtvaart van Indië. Dat sprak niet vanzelf. Op dat moment is een luchtschip feitelijk een ballon waaruit het uitstekend observeren was, tot je werd neergeschoten natuurlijk. Gemotoriseerde vliegtuigen waren berucht om het neerstorten, en daarbij: kenners zeiden dat het gezien de geografie van Indië niet mogelijk en niet wenselijk was om vliegvelden aan te leggen. Hein zag dat anders.
Hij moet een onverzettelijk geloof in het vliegtuig hebben gehad. Want in plaats van zich te richten op een vast-en-zeker carrière bij de artillerie, koos hij een andere weg. In het buitenland een vliegbrevet halen, blijven vasthouden aan het belang, ook al zag de toenmalige legeroverste helemaal niks in die nieuwigheid. Toch kwam er een Luchtvaartafdeling, pas in 1914. Hein krijgt zijn grote gelijk op 6 november 1915, dus tijdens de Eerste Wereldoorlog. Op die dag is hij de ‘vliegenier’ (piloot) tijdens de eerste militaire vlucht over Indië.
Het kàn dus, weet iedereen, want zien is geloven. Ja, dan wel. Achteraf.
Maar overal waar ik zoek, vind ik dezelfde foto’s van Hein ter Poorten: de ietwat gedrongen gestalte van de KNIL-commandant die de zware last draagt van de capitulatie. Ik mis foto’s van de jonge vliegenier, die enthousiast moet zijn geweest over zijn toekomstdroom die werkelijkheid werd. Het moet een sensatie zijn geweest om dat mee te beleven vanaf de grond, omhoog te kijken en te weten: daar vliegt Hein, nu zal het leger ook in de lucht actief worden, de moderne tijd is vandaag begonnen. Zo was dat inderdaad.
Maar dit alles verdween in de schaduw van de capitulatie, waardoor het bijna leek of dat het enige was waarmee de naam van Hein ter Poorten verbonden was. Voor mij is hij óók die jonge piloot, die als eerste zag wat mogelijk was.
